Dava Zamanaşımı
DAVA ZAMANAŞIMI NEDİR?
Türk Ceza Kanunu (TCK), kamu düzenini korumayı amaçlayan bir araçtır. Ancak, zamanın geçmesiyle birlikte suçun toplumsal etkisi azalabilir, cezalandırma amacının sağlanması zorlaşabilir.
Bu noktada devreye zamanaşımı girer. Zamanaşımı, belirli bir sürenin sonunda devletin cezalandırma yetkisinin sona ermesini sağlayan hukuki bir kurumdur.
Not: Zamanaşımı dolduğunda dava düşer ya da ceza infaz edilmez. Ancak bu durum, mağdurun hukuk davası açmasına engel değildir.
HUKUKİ NİTELİĞİ
TCK m. 66'da düzenlenir.
Maddi ceza hukuku kurumudur: Zamanaşımı dolunca devletin cezalandırma yetkisi biter.
Gerekçeleri:
Uzun süre cezanın faydasını ortadan kaldırır.
Failin ömür boyu ceza tehdidi altında kalması adil değildir.
Toplumsal tepki zamanla azalır.
Fail uzun süre suç işlemediyse "ıslah olduğu" kabul edilir.
TCK, karma sistem benimser:
Soyut Ceza Sistemi: Kanundaki üst ceza sınırına göre süre belirlenir (Örn: 5 yıla kadar hapis → 8 yıl zamanaşımı).
Somut Ceza Sistemi: Olaya özel ceza (artırıcı/eksiltici nedenler) dikkate alınır.
Yetişkinler İçin Olağan Süreler (TCK m. 66/1)
İstisna: Yurtdışında işlenen bazı suçlarda zamanaşımı işlemez (TCK m. 66/7).
ZAMANAŞIMININ BAŞLANGICI
Tamamlanmış suçlar; Neticenin gerçekleştiği gün.
Teşebbüs; Son icraî hareketin yapıldığı gün.
Mütemadi suçlar; Temadinin sona erdiği gün.
Müteselsil suçlar; Son suçun işlendiği gün.
Çocuklara karşı belirli suçlar; Mağdurun 18 yaşını doldurduğu gün.
ZAMANAŞIMINI DURDURAN SEBEPLER
Aşağıdaki durumlarda süre durmaz, işlemeye devam eder ancak durma süresi sonradan eklenir;
Kovuşturma izninin beklenmesi (ör. milletvekili dokunulmazlığı).
Bekletici mesele kararı.
Kaçaklık kararı.
Uzlaştırma süreci.
Özel kanunlardaki özel durma nedenleri (ör. Askeri Ceza Kanunu).
ZAMANAŞIMINI KESEN SEBEPLER
Kesme hâlinde süre sıfırdan başlar;
Sanığın ifadesinin alınması/sorguya çekilmesi.
Tutuklama kararı.
İddianamenin düzenlenmesi.
Mahkumiyet hükmü.
Örnek: 5 yıllık zamanaşımı olan bir suçta, süre bir kez kesilirse toplam süre 7 yıl 6 aya kadar uzar.
UZAMIŞ (KESİNTİLİ) ZAMANAŞIMI (TCK M. 67/4)
Her kesilmeden sonra süre yeniden başlar.
Üst sınır: Olağan zamanaşımı süresinin en fazla yarısı kadar uzar.
Çocuklar için uzamış süreler de yaş gruplarına göre benzer şekilde hesaplanır (TCK m. 67/4 atıfla).
YARGITAY İÇTİHATLARI
Dava Zamanaşımı Süresinin Başlangıcı ve Bitimi; “Dava zamanaşımı kural olarak tamamlanmış suçlarda suçun işlendiği günden, teşebbüs hâlinde kalan suçlarda son hareketin yapıldığı günden, kesintisiz suçlarda kesintinin gerçekleştiği ve zincirleme suçlarda son suçun işlendiği günden, çocuklara karşı üstsoy veya bunlar üzerinde hüküm ve nüfuzu olan kimseler tarafından işlenen suçlarda çocuğun onsekiz yaşını bitirdiği günden itibaren işlemeye başlayacaktır. Suçun işlendiği gün zamanaşımı süresinin birinci günüdür. Zira suçun işlendiği gün dahi kamu davasının açılması mümkündür. Bu nedenle dava zamanaşımının da dava açmak hakkı mevcut olduğu andan itibaren başlaması tabiidir. Kanun koyucu bazı hâllerde dava zamanaşımının süresinin başlangıcını özel olarak belirlemek gereğini hissetmiştir. Örneğin, iftira suçunda mağdurun fiili işlemediğinin sabit olduğu, evlenme yasaklarına aykırılık suçlarında ise evlenmenin iptali kararının kesinleştiği tarihten itibaren dava zamanaşımının işlemeye başlayacağı kabul edilmiştir. Dava zamanaşımı suçun daha ağır cezayı gerektiren nitelikli hâlleri de göz önünde bulundurularak kanunda öngörülen soyut cezası ve şüpheli veya sanığın yaşına göre belirlenen sürenin son günün hitamı ile gerçekleşecektir. Zamanaşımı süresinin son günü zamanaşımı süresine dâhildir” (Ceza Genel Kurulu 11.10.2022 tarihli ve 2022/15 E. , 2022/627 K.).
Zamanaşımının Sirayeti: “5237 sayılı TCK’da dava zamanaşımının sirayeti konusunda fiile bağlılığı esas alan nesnel ölçütün kabul edildiği, zamanaşımının kesilmesinin suçu işlediği iddia olunan kişiye ya da kişilere ilişkin olmayıp aksine suç konusu fiile ilişkin olduğu, bahse konu suçu oluşturan fiilin objektif olarak şerikler arasındaki bağı ifade ettiği, bu bağın suça iştirak eden kişilerden kaynaklanmayıp aksine ortak katkıda bulunulan fiilin çerçevesinde hüküm ifade ettiği, dolayısıyla objektif bu bağ kapsamında meydana gelen ve dava zamanaşımını kesen nedenlerin, kişilerden bağımsız olarak hukuki sonuç doğuracağı ve fiil nedeniyle birleşen tüm şerikler hakkında da geçerli olacağı anlaşıldığından iştirak hâlinde işlenen suçlarda, ortaklardan birisinin savunmasının alınmasının dava zamanaşımının kesilmesi yönünden diğer ortakları da etkileyeceğinin kabul edilmesinde zorunluluk bulunmaktadır. Yargıtay Ceza Genel Kurulunun 14.05.2019 tarihli ve 147-428 sayılı kararında da benzer gerekçelerle aynı sonuca ulaşılmıştır.” (Ceza Genel Kurulu’nun 02.03.2021 tarihli ve 2018/587 E,2021/61 E). Şeklindeki ilamında açıklandığı üzere iştirak halinde işlenen suçlarda, bir sanık hakkındaki kesme işlemi (sorgu, tutuklama vb.) tüm suç ortakları için zamanaşımını keser
Temyiz İncelemesinde Uzamış Dava Zamanaşımı Süresinin Dolması: “Sanığın yargılama konusu olan eylemi için, 5237 sayılı Türk Ceza Kanun'un 106 ncı maddesinin birinci fıkrası uyarınca belirlenecek cezanın türü ve üst haddine göre aynı Kanun'un 66 ncı maddesinin birinci fıkrasının (e) bendi gereği 8 yıl olağan, 12 yıl olağanüstü dava zamanaşımı süresinin öngörüldüğü anlaşılmıştır. bozma öncesi karar tarihi olan 09.06.2016 tarihinden bozma sonrası hüküm tarihi olan 29.11.2024 tarihine kadar 2 ay 17 günlük uzlaşma sebebiyle duran sürede gözetildiğinde 8 yıllık olağan zamanaşımı süresinin gerçekleşmiş olduğu belirlenmiştir.” (6. Ceza Dairesi 19.03.2025 tarih ve 2025/282 E, 2025/3242 K) Şeklindeki ilamında açıklandığı üzere, temyiz incelemesi sırasında uzamış zamanaşımı süresi dolmuşsa, dava düşer
Hükmün Açıklanmasının Geri Bırakılması (HAGB) Kararında Dava Zamanaşımının Durması: “Hükmün açıklanmasının geri bırakılmasına karar verilmesi durumunda dava zamanaşımı, hükmün açıklanmasının geri bırakılması kararının kesinleştiği tarihte durmaya başlayıp, denetim süresi içinde kasten yeni bir suç işlenmesi veya denetimli serbestlik tedbirine ilişkin yükümlülüklere aykırı davranılması halinde yeni suç işlendiği veya denetimli serbestlik tedbiri yükümlülüklerine aykırı davranıldığı tarihte yeniden işlemeye başlayacaktır.” Yargıtay Ceza Genel Kurulu'nun 04.03.2021 tarihli ve 2018/393 Esas, 2021/74 Karar sayılı, 07.03.2017 tarihli ve 2015/8-268 Esas ve 2017/124 Karar sayılı, 17.01.2017 tarihli ve 2015/15-536 Esas ve 2017/14 Karar sayılı, 01.03.2016 tarihli ve 2015/3-599 esas ve 2016/99 sayılı kararlarında ayrıntıları açıklandığı üzere; hükmün açıklanmasının geri bırakılması (HAGB) kararının denetim süresince zamanaşımı durur (CGK-K.2021/74).
Uzlaştırma Sürecinde Dava Zamanaşımının Durması: Uzlaştırma sürecinde dava zamanaşımı, taraflardan birine ilk uzlaşma teklifinde bulunulduğu tarihte duracaktır. Uzlaşma teklifinin reddedilmesi ile birlikte uzlaştırma girişimi sonuçsuz kalmış sayılacağı için duran zamanaşımı ret tarihinde tekrar işlemeye başlayacaktır. Uzlaşma teklifinin kabul edilerek müzakere aşamasına geçilmesi hâlinde ise taraflardan birine ilk uzlaşma teklifinde bulunulduğu tarihte duran dava zamanaşımı müzakereler devam ettiği sürece duracak ve uzlaştırma müzakeresinin olumlu veya olumsuz sonuçlandığına ilişkin uzlaştırmacının raporunu düzenleyerek uzlaştırma bürosuna verdiği tarihte yeniden işlemeye başlayacaktır. (Ceza Genel Kurulu 11.10.2022 tarihli ve 2022/15 E. , 2022/627 K.).
