Covıd19 Sürecinde Fesih Yasağı, Ücretsiz İzin, Kısa Çalışma Ödeneği ve Telafi Çalışması
Ülkemizin içinde bulunduğu salgın sürecini gerek işveren gerekse işçilerin en az zararla atlatabilmesi amacıyla 7244 sayılı Yeni Koronavirüs (Covıd-19) Salgınının Ekonomik Ve Sosyal Hayata Etkilerinin Azaltılması Hakkında Kanun İle Bazı Kanunlarda Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun ile uygulamaya yönelik bazı yenilikler ve değişiklikler getirilmiştir. Bu kanunun iş hayatında getirmiş olduğu en büyük yenilikler fesih yasağı, kısa çalışma ödeneği ve ücretsiz izin adı altında toplanabilmektedir.
Salgın süresince işletmelerin büyük bir çoğunluğunun kapanması ve işgücü ihtiyacının bulunmaması karşısında işçi çıkarma yoluna gitmesini engellemek amacıyla 3 aylık süre ile fesih yasağı getirilmiştir. Ve bu 3 aylık sürenin Cumhurbaşkanı kararıyla 6 aya kadar uzatma yetkisi verilmiştir. Şu anda 3 aylık süreç kanunun yürürlüğe girmiş olduğu 17.04.2020 itibariyle başlamış ve uzatmaya yönelik bir karar verilmemesi halinde 17.07.2020 tarihinde son bulacaktır. Bu süre içerisinde herhangi bir şekilde iş sözleşmelerinin feshi mümkün olamayacaktır. Sadece her türlü iş veya hizmet sözleşmeleri, bu kanunun yürürlüğe girdiği 17.04.2020 tarihinden itibaren üç ay süreyle İş Kanununun 25 inci maddesinin birinci fıkrasının (II) numaralı bendinde ve diğer kanunların ilgili hükümlerinde yer alan ahlak ve iyi niyet kurallarına uymayan haller ve benzeri sebeplerle feshedilebilecektir. Kanunda düzenlenen fesih yasağının çiğnenerek, hükümlere aykırı olarak iş sözleşmesini fesheden işveren veya işveren vekiline, sözleşmesi feshedilen her işçi için fiilin işlendiği tarihteki aylık brüt asgari ücret tutarında idari para cezası verilecektir.
Ancak bu süreçte iş sözleşmesinin işçi ve işverenin ortak kararı doğrultusunda, karşılıklı anlaşma ile son bulması anlamına gelen ikale (bozma) sözleşmesi kurulması mümkündür. Bu durumda işçinin iradesi fesada uğratılmamalı, herhangi bir baskı olmamalıdır. Keza aksi halde fesih olarak nitelendirilecektir. Bu durumda fesih yasağının mevcut olduğu dönemde iş akdinin feshedilmiş olması sebebiyle, aynı idari para cezası yaptırımı gündeme gelecektir.
Bu süreçte işverenlerin maddi yükünü hafifletmek ve vatandaşların da iş kayıplarını önlemek amacıyla; işçilerin ücretsiz izne çıkarılması ve bu dönemde de günlük 39,24 TL, aylık 1.177,00 TL nakdi ücret desteğinin uygulanması şeklinde düzenlenmiştir. Ücretsiz izin süresi boyunca işçinin çalışması mümkün değildir. Ücretsiz izne ayrılarak nakdi ücret desteğinden yararlanan işçinin fiilen çalıştırıldığının tespiti halinde işverene, bu şekilde çalıştırılan her işçi ve çalıştırıldığı her ay için ayrı ayrı olmak üzere fiilin işlendiği tarihteki 4857 sayılı Kanunun 39 uncu maddesince belirlenen aylık brüt asgari ücret tutarında çalışma ve iş kurumu il müdürlüklerince idari para cezası uygulanır ve ödenen nakdi ücret desteği ödeme tarihinden itibaren işleyecek kanuni faizi ile birlikte işverenden tahsil edilecektir. Bu nedenle ücretsiz izne ayrılarak nakdi ücret desteğinden faydalanılması durumunda, bunun gerçek olması gerekmekte olup aksi halde yaptırımlarının olduğu hususu unutulmamalıdır. Ücretsiz izne ayrılan işçi bakımından düşünüldüğünde de bu durumun işçiye haklı nedenle fesih hakkı vermeyeceği düzenlenmiştir.
Yaşanan süreç nedeniyle olağan bir şekilde çalışmaya devam edilemediği ancak bununla beraber ücretsiz izin uygulamasının da yapılmadığı, faaliyetine çeşitli şekillerde de olsa devam eden işletmeler için ise kısa çalışma ödeneği getirilmiştir. Bu çalışmaların büyük bir çoğunluğu evden çalışma şeklinde gerçekleşmektedir. İşçinin kısa çalışma ödeneğinden faydalanabilmesi için arana belli şartlar bulunmaktadır. Bu şartlar son 60 gün hizmet akdine tabi olmak kaydıyla son 3 yıl içinde 450 gün prim ödemiş olmasıdır. Şartları taşıyan kişiye brüt maaşına bağlı olarak en düşük 1.561,00 TL ve en yüksek 4.380,00 TL olmak üzere bir kısa çalışma ödemesi yapılacaktır. Bakanlıkça ödenen miktarla işçinin maaşı arasında kalan fark işveren tarafından tamamlanabilmekte, bunun aksine herhangi bir düzenleme bulunmamakta ve yaptırımı da bulunmamaktadır. Oysaki; ücretsiz izin durumunda işçi zaten çalışmadığı için aradaki farkın tamamlanması gibi bir durum söz konusu dahi olamamakta, böyle bir durumun tespit edilmesi halinde de idari para cezası şeklinde bir yaptırım uygulanmaktadır.
Bu açıklamalar ışığında görüldüğü gibi ücretsiz izin uygulamasında işçiye ödenecek miktar sabit iken; kısa çalışma uygulanması durumunda işçinin alacağı ücret maaşına göre değişkenlik göstermektedir. Ve bu iki uygulama arasında seçim yapma yetkisi tamamen işverendedir. İş yerinde kısa çalışma mı ücretsiz izin mi uygulanacağına işveren karar verecektir. İşçinin kısa çalışma ödeneğine başvurunun şartlarını taşıyor olmasına rağmen ücretsiz izne çıkarılmış olması durumunda da haklı nedenle fesih hakkı bulunmamaktadır. Ancak işveren bu uygulamayı kötü niyetli ve ayrımcılık yapmak suretiyle gerçekleştirirse işçinin haklı nedenle fesih ve ayrımcılık tazminatı hakkı gündeme gelmektedir. Bir iş yerinde hem kısa çalışma hem de ücretsiz izin uygulaması yapılıyor olduğu düşünüldüğünde; hangi işçilerin çalışacağı ayrımcı görüşler çerçevesinde belirleniyor ise işçinin kötü niyetli olarak izne çıkarılan işçinin, iş akdini haklı nedenle fesih hakkı doğmaktadır.
Ayrıca faaliyetine devam eden bir iş yeri açısından, sokağa çıkma yasağının olduğu dönemlerde çalışma mümkün olmayacaktır. Bu durumda çalışanların maaşları, kesinti yapılmaksızın tam olarak yatırılmışsa telafi çalışması gündeme gelmektedir. İşçiler çalışmamış olmalarına rağmen o günlerin karşılığını da tam bir şekilde almışlardır. Bu durum ne işçinin ne de işverenin inisiyatifinde olmaksızın meydana gelmiş olduğundan zorlayıcı nedenler söz konusudur. Zorlayıcı nedenin ortadan kalkmasından itibaren 4 ay içerisinde, günde 3 saatten az olmamak 11 saati de aşmamak ve tatil günlerine de sarkmamak suretiyle telafi çalışmaları yapılabilecektir. Telafi çalışması durumunda iş yerinde öncesinde cumartesi günleri tatil günü ise telafi çalışması da yapılması mümkün olamayacaktır. Yani cumartesi de tatil günü kapsamına dahil olacaktır.
