Ceza Zamanaşımı
Türk hukukunda "ceza zamanaşımı" (Ceza İnfaz Zamanaşımı olarak da bilinir), bir suçtan dolayı mahkemece verilen kesinleşmiş bir cezanın, kanunda belirlenen sürelerin geçmesiyle devletin bu cezayı infaz etme hakkından feragat etmesidir.
5237 sayılı Türk Ceza Kanunu (TCK) ile bu kurumun felsefesi önemli bir değişikliğe uğramıştır. Eski kanunda cezaların süre geçince "ortadan kalkacağı" belirtilirken, yeni düzenlemede zamanaşımının cezayı kaldırmadığı, yalnızca infazı engelleyen bir durum olduğu kabul edilmiştir. Bu, mahkûmiyet kararının hukuki sonuçlarının (adli sicile işlenme, tazminat gibi) devam edeceği anlamına gelir.
ZAMANAŞIMI SÜRELERİ: YAŞ VE CEZA TÜRÜNE GÖRE FARKLILIKLAR
Ceza zamanaşımı süreleri, hükmedilen cezanın ağırlığına ve hükümlünün suç tarihindeki yaşına göre farklılık gösterir. 5237 sayılı TCK’da, 5 kademeli yeni süreler getirmiştir.
18 Yaşını Doldurmuş Yetişkinler İçin:
Ağırlaştırılmış müebbet hapis cezaları: 40 yıl.
Müebbet hapis cezaları: 30 yıl.
20 yıl ve daha fazla süreli hapis cezaları: 24 yıl.
5 yıldan fazla hapis cezaları: 20 yıl.
5 yıla kadar hapis ve adli para cezaları: 10 yıl.
Çocuklar İçin Özel Süreler:
5237 sayılı TCK, çocuk ceza hukukunun temel amaçlarına uygun olarak, suçu işlediği sırada çocuk olanlar için daha kısa süreler öngörmüştür.
15-18 Yaş Grubu: Yukarıdaki sürelerin üçte ikisi uygulanır.
Ağırlaştırılmış müebbet: 26 yıl 8 ay.
Müebbet hapis: 20 yıl.
12-15 Yaş Grubu: Yukarıdaki sürelerin yarısı uygulanır.
Ağırlaştırılmış müebbet: 20 yıl.
Müebbet hapis: 15 yıl.
Birden fazla türde ceza içeren durumlarda (örneğin hapis ve adli para cezası), zamanaşımı süresi, en ağır ceza için belirlenen süreye göre hesaplanır.
ZAMANAŞIMI SÜRESİNİN BAŞLANGICI VE HESAPLAMASI
Ceza zamanaşımı, iki farklı durumdan biriyle başlar:
1. Hükmün Kesinleştiği Gün: Eğer cezaya henüz başlanmamışsa, hükmün temyiz süresinin dolması veya Yargıtay tarafından onanmasıyla kesinleştiği günden itibaren işlemeye başlar.
2.İnfazın Kesintiye Uğradığı Gün: Eğer ceza infaz edilirken herhangi bir sebeple kesintiye uğrarsa (örneğin, hükümlünün firar etmesi gibi), zamanaşımı bu kesinti gününden itibaren başlar. Bu durumda, süre hükmedilen cezanın tamamına göre değil, infaz edilmemiş kalan ceza miktarına göre hesaplanır. Örneğin, 8 yıl hapis cezasının 4 yılını çektikten sonra firar eden bir kişinin kalan 4 yıllık cezası için zamanaşımı süresi 10 yıl olarak hesaplanır.
ZAMANAŞIMINI KESEN SEBEPLER
Ceza zamanaşımı süresi, TCK'nın 71. maddesinde belirtilen durumlar gerçekleştiğinde kesilir ve kesilme sebebiyle birlikte süre, en baştan yeniden işlemeye başlar. Kesilme, yalnızca hakkında işlem yapılan kişiyi etkiler, suça katılan diğer kişilere sirayet etmez.
Zamanaşımını kesen sebepler şunlardır:
•İnfaza İlişkin Tebligat ve Yakalama: Hükümlünün yakalanması veya yetkili merciler tarafından infaz amacıyla tebligat yapılması zamanaşımını keser. Yetkili makamın Cumhuriyet Başsavcılığı olduğu ve yapılan tebligatın infaza yönelik olması gerektiği belirtilmiştir.
•Yeni Bir Suç İşlenmesi: Hüküm giymiş bir kişinin, zamanaşımı süresi işlerken, üst sınırı 2 yıldan fazla hapis cezasını gerektiren kasıtlı bir suç işlemesi zamanaşımını keser. Eski kanunun aksine, yeni suçun öncekiyle "aynı cins" olması şartı aranmamaktadır.
ZAMANAŞIMINA UĞRAMAYAN İSTİSNAİ SUÇLAR
Kural olarak her ceza zamanaşımına tabi olsa da, bazı suçlar bu kuralın istisnalarıdır. Ceza zamanaşımına uğramayan suçlar şunlardır:
•Yurtdışında İşlenen Bazı Suçlar: TCK'nın İkinci Kitabının Dördüncü Kısmında yer alan (Millete ve Devlete Karşı Suçlar ve Son Hükümler) ve yurt dışında işlenen suçlardan dolayı verilen ağırlaştırılmış müebbet, müebbet veya 10 yıldan fazla hapis cezalarında zamanaşımı uygulanmaz.
•Uluslararası Suçlar: Soykırım, insanlığa karşı işlenen suçlar ve bu suçların bir örgüt çatısı altında işlenmesi halinde de zamanaşımı uygulanmaz.
•Askeri Suçlar: Askeri Ceza Kanunu'na göre vatana ihanet ve düşman tarafına kaçma suçlarında da zamanaşımı hükümleri geçerli değildir.
ZAMANAŞIMININ DURMASI (KESİLME DEĞİL)
Zamanaşımının kesilmesinden farklı olarak "durması", sürenin işlemeyi bıraktığı, ancak engel kalktığında kaldığı yerden devam ettiği anlamına gelir. Kanunda bu durumu düzenleyen bazı özel hükümler bulunur.
•Milletvekilliği: Türkiye Büyük Millet Meclisi üyesi hakkında verilen bir ceza hükmünün infazı, milletvekilliği sıfatı sona erene kadar ertelenir ve bu süre boyunca zamanaşımı işlemez.
•Askerlik Hizmeti: Askerlik hizmetine başlayan kişilerin, askere alınmadan önce işledikleri suçlar için verilen kısa süreli hapis cezalarının infazı askerlik hizmeti bitene kadar ertelenir ve bu süre içinde zamanaşımı işlemez.
