Açık ve Kapalı Cezaevi Süreci, Denetimli Serbestlik ve Firar
AÇIK CEZAEVİNE AYRILMA: KİMLER YARARLANABİLİR?
Hükümlülerin açık ceza infaz kurumlarına ayrılması, Türk Ceza Hukuku'nun önemli bir parçasıdır ve infaz rejimini belirler. Doğrudan açık ceza infaz kurumuna gönderilebilecek hükümlüler şunlardır:
a. Kasıtlı suçlardan 3 yıl veya daha az, taksirli suçlardan ise 5 yıl veya daha az hapis cezası kesinleşenler.
b.Denetimli serbestlik ihlali nedeniyle hakkında iade kararı verilenler.
KAPALI CEZA İNFAZ KURUMUNA GÖNDERİLME ŞARTLARI
Bazı hükümlülerin doğrudan kapalı ceza infaz kurumuna gönderilmesi esastır. Bu kişiler, hapis cezalarının süresine bakılmaksızın kapalı kuruma alınır. Bu durumlar şunları içerir:
-Türk Medeni Kanunu (TMK) kapsamında kesinleşen tüm hapis cezaları.
-Örgüt kurma, yönetme veya üye olma suçlarından kesinleşmiş hapis cezası olanlar.
-Cinsel dokunulmazlığa karşı işlenen suçlardan kesinleşmiş hapis cezası bulunanlar.
-İkinci defa mükerrir olarak kesinleşmiş hapis cezası alanlar.
-Koşullu salıvermenin geri alınmasına dair kesinleşmiş kararları olanlar.
-Mahkemeler veya aile mahkemelerince verilmiş disiplin veya zorlama hapsi kararları olanlar.
Ayrıca, kasıtlı suçlardan toplam 3 yıldan fazla, taksirli suçlardan ise toplam 5 yıldan fazla hapis cezası alanlar doğrudan yakalama kararı çıkarılarak kapalı ceza infaz kurumuna sevk edilir.
KAPALIDAN AÇIĞA GEÇİŞ SÜRECİ
Kapalı ceza infaz kurumunda bulunan hükümlülerin açık kuruma geçiş yapabilmesi için belirli şartları yerine getirmesi gerekir. Cezası 10 yıldan az olanlar 1 ayını, 10 yıl ve üzeri olanlar ise 1/10'unu kapalı kurumda tamamladıktan sonra, koşullu salıverilme tarihine 7 yıl veya daha az süre kalması halinde açığa ayrılabilir. Ancak bazı suçlar için ek koşullar aranır:
-Hırsızlık, yağma ve uyuşturucu ticareti suçlarından hükümlü olanların açık kuruma ayrılabilmesi için koşullu salıverilme tarihine 5 yıldan daha az süre kalması gerekir.
-Cinsel suçlar (madde 102 ve 103) ile eşe karşı işlenen cinayet, yaralama veya eziyet suçlarında ise bu sürenin 3 yıldan az olması şarttır.
İçtimalı cezalarda, açık kuruma ayrılmada esas alınacak suç, koşullu salıverilme tarihine en az sürenin arandığı suçtur.
DENETİMLİ SERBESTLİĞE AYRILMA VE GÜNCEL YARGITAY KARARI
Ceza infazında denetimli serbestliğe ayrılmak için kural olarak öncelikle açık kuruma ayrılmak gerekmektedir. Ancak, 30.03.2020 tarihinden önce işlenen ve istisnai suçlar arasında yer almayan cezalar için, açık kuruma ayrılma süresi gelmemiş olsa bile doğrudan kapalıdan denetimli serbestliğe ayrılma imkanı bulunmaktadır.
Yargıtay 1. Ceza Dairesi'nin 13.03.2025 tarihli kararı (E. 2024/2278, K. 2025/2053) bu konuda önemli bir içtihat ortaya koymuştur. Karara göre, “Açık Ceza İnfaz Kurumuna ayrılması mümkün olmayan kapalı ceza infaz kurumunda bulunan iyi halli hükümlülerin 5275 sayılı Kanun’un geçici 6. maddesinin 3. fıkrasında yer alan düzenleme gereğince denetimli serbestlik suretiyle cezanın infazı usulünden yararlanabilmelerinin mümkün olduğu ancak somut olayda hükümlünün içtimalı infazı konu cezalarının bir tanesinin suç tarihinin 30.03.2020 tarihinden sonra 05.11.2022 olduğu anlaşılmakla, 5275 sayılı Kanun’un geçici 6. maddesinin 3. fıkrasının uygulanmasının mümkün olmadığı, hükümlünün denetimli serbestlikten yararlanabilmesi için 5275 sayılı Kanun'un 105/A maddesine göre, şartla tahliye tarihine bir yıl yada daha az süre kalması, açık ceza infaz kurumuna ayrılması yada açık ceza infaz kurumuna ayrılma şartları oluşmasına karşın, iradesi dışındaki bir nedenle açık ceza infaz kurumuna ayrılamaması veya bu nedenle kapalı ceza infaz kurumuna gönderilmesi ve iyi halli hükümlü olması ve diğer şartları taşıması gerektiği dikkate alınmaksızın, denetimli serbestlikten yararlanması gerektiğine dair İnfaz Hakimliğince verilen karara karşı yapılan itirazın kabulü yerine reddine dair itiraz merciince verilen karar Kanun'a aykırı olup, kanun yararına bozma talebi açıklanan bu nedenle yerinde görülmüştür.” 30.03.2020 sonrası işlenen bir suçun, bu tarihten önceki bir suçla içtima edilmesi durumunda, denetimli serbestlikten yararlanmak için açık kuruma ayrılma koşulunun aranması gerektiği belirtilmiştir. Bu durum, özellikle 30 Mart 2020 sonrası bir suçla içtima edilmiş cezaların infazında dikkate alınması gereken bir husustur.
AÇIK CEZAEVİNDEN KAPALIYA SEVK VE GERİ DÖNÜŞ
Açık ceza infaz kurumundan kapalı kuruma sevk, genellikle disiplin ihlalleri nedeniyle gerçekleşir. Bu ihlaller şunlardır:
-Hücre cezası gerektiren disiplin suçları (kavga, personele saldırı, tehdit, firar teşebbüsü, uyuşturucu bulundurma).
-İzinsiz ayrılma veya izinden geri dönmeme (firar).
-Yasak eşya bulundurma (cep telefonu, kesici alet, uyuşturucu vb.).
-Ağır şiddet veya tehdit.
-Kurum kurallarına sürekli uymayarak iyi hal şartını kaybetme.
Kapalı kuruma sevk edilen hükümlünün tekrar açığa dönebilmesi için, aldığı disiplin cezasının (hücre cezası) bitmesi ve "iyi hal bekleme süresinin" dolması gerekmektedir. Bu süreler, hücre cezasının süresine göre değişir:
-10 güne kadar hücre cezası için 6 ay.
-11-20 gün hücre cezası için 1 yıl.
Bu süreler kapalı kurumda tamamlandıktan sonra, kurum idaresi tarafından yapılacak olumlu bir değerlendirme ve İdare ve Gözlem Kurulu kararıyla hükümlü tekrar açık kuruma sevk edilebilir.
FİRAR DURUMUNDA YAŞANACAKLAR
Firar, cezaevinden izinsiz ayrılma veya açık cezaevinden izin dönüşünde geç kalma hallerini kapsar. Karar kesinleştikten sonra teslim olmayıp saklanma hali firar değildir. Yakalandığında normal infaz yapılır. Firar durumunda uygulanacak yaptırımlar şunlardır:
-Açık cezaevinden ilk kez firar eden hükümlü kapalı kuruma gönderilir ve hücre cezası alır. Hücre cezasının ardından iyi hal bekleme süresini (6 ay veya 1 yıl) tamamladıktan sonra, iyi halli görülmesi durumunda tekrar açığa ayrılabilir.
-Kapalı kurumlardan firar eden hükümlüler yakalandıklarında tekrar açığa ayrılamaz.
-Açık kurumlardan ikinci kez firar edenler, firar tarihinden önceki veya yeni kesinleşen cezaları için bir daha açığa ayrılamaz. Ancak koşullu salıverilme sonrası yeni bir ceza gelirse, bu ceza için tekrar açık cezaevi hakkı doğabilir.
Makul sebeplerle yaşanan kısa süreli gecikmeler, Yargıtay kararlarına göre firar olarak değerlendirilmez. Cezaevlerinin bu tür uygulamalarına karşı, infaz hakimliğine itiraz yoluna gidilebilir.
